De 4 valleien - Wandelingen in Anderlecht : De Vogelzangvallei - 3/4

De Vogelzangbeek komt Anderlecht binnen enkele meters stroomopwaarts van de brug in de Voorstraat, vlak bij het kruispunt met de Mijlenmeersstraat. Een bewegwijzerd pad (de Gewestelijke Groene Wandeling voor voetgangers) geeft het exacte punt aan waar de beek het gemeentelijke grondgebied betreedt. De beek loopt door een klein bos. Al snel wordt de hele rechterkant ingenomen door een poel die veel amfibieën aantrekt. Nog een paar stappen en ze komt bij een weiland waar koeien grazen. De beek ligt links en haar kronkelige loop wordt omzoomd door knotwilgen tot ze het bosje binnenstroomt en daarmee ook het grondgebied van Anderlecht. Hier wanen we ons midden in het bos. Het vogelgezang klinkt indrukwekkend en barst los in al zijn verscheidenheid. Een ekster vliegt op, daar schreeuwt een meerkoet om ongewenste gasten van haar nest weg te houden en verderop geraakt een Vlaamse gaai in paniek en verdwijnt. Het is een understatement om te zeggen dat de beek haar naam niet gestolen heeft. Vanaf de brug slingert de beek zich door een smal bosgebied met vier grote populieren en een forse schietwilg. Toch staan hier voornamelijk oude knotwilgen in hun natuurlijke toestand, begroeid met klimop, brandnetels en braamstruiken.

Aan de Anderlechtse kant kunnen we via een pad de beek volgen. De bedding en het kabbelen van het water zijn te zien in de vegetatie. Aan de kant van Sint-Pieters-Leeuw scheidt de semi-natuurlijke oever de waterloop van schijnbaar eindeloze velden, waardoor de wandeling een typisch landelijke sfeer krijgt. Naast het meditatiepad, voor iedereen toegankelijk, is er ook een natuurpad. Verspreid over het park staan acht dubbelzijdige borden. Op de voorkant staat een meditatieoefening en op de achterkant een beschrijving van de omgeving. Onderweg ontdekt de wandelaar acht verschillende milieus: boomgaard, weiland, haag, natuurlijke oever, open plek, beek …; Elk milieu wordt geïllustreerd met foto's van de fauna en/of flora die er kan worden waargenomen. Het meditatiepad omvat acht etappes die gebaseerd zijn op de verschillende morfologieën van de vallei (zoals het geluid van het water dat via een kleine waterval naar beneden stroomt bij de eerste etappe), gemarkeerd door borden die de uit te voeren activiteit aangeven en door rustmeubilair. Op de website van Leefmilieu Brussel kunnen audiocapsules worden gedownload die helpen bij de meditatie en informatie verstrekken over de plaats en de omgevende natuur. Dit nieuwe groen-blauwe gedeelte vormt een essentiële verbinding tussen de Neerpedevallei en de Vogelzangvallei (zie verder) om de uitwis- seling en verplaatsing van planten- en diersoorten tussen de beide valleien te bevorderen. Het verruimt ook de mogelijkheden om te wandelen en te fietsen in een bevoorrechte, kwaliteitsvolle omgeving. Verschillende watervogels hebben de vijvers gekoloniseerd, waaronder ganzen die niet meer migreren. Het park werd aangelegd aan de rand van de campus en het Erasmusziekenhuis en is voor de vele gebruikers een echte ontspanningsplek geworden. Verschillende badplaatsfaciliteiten verrijken de wandeling en bij mooi weer is het niet ongewoon mensen te zien die een praatje maken of ... een siësta houden. Dit gebruik van het park door mensen die vaak niet echt gesensibiliseerd zijn tot de instandhouding ervan, maakt het vrij moeilijk om het park schoon te houden en te respecteren, ondanks de vuilnisbakken die bij de ingangen zijn geplaatst. Het park telt veel wat inheemse soorten van grote omvang. Je waant je er te midden van de natuur, maar toch is er de stad die je voortdurend aan haar aanwezigheid herinnert en het contrast is vaak frappant.

De Vogelzangsite, met een oppervlakte van drieëndertig hectare, is sinds 1998 beschermd. Pas in 2007 volgde ook de bescherming van de aanpalende Mijlenmeersvallei. De site strekt zich uit over drie kilometer langs de linkeroever van de beek, met een breedte die varieert tussen dertig en driehonderdvijftig meter; In het midden liggen de dertien hectare van het Natuurreservaat dat in 2009 werd erkend. Tussen weilanden en bossen zijn vochtige gebieden gelegen. Het water stroomt overal naar de natuurlijke meanders van de Vogelzangbeek beneden in de vallei. Langs de beek groeien braamstruiken en brandnetels, maar ook hondsroos die in de herfst zijn mooie, helrode vruchten draagt. Ze zijn zeer rijk aan vitamine C, maar je moet de haren verwijderen voordat ze consumeert. De naam van de plant betekent rode hond in het Grieks en herinnert ons eraan dat hij werd gebruikt om hondsdolheid te bestrijden. Het pad splitst zich in tweeën. Aan de ene kant doorkruist het een oude hoeve, de Mijlenmeershoeve; aan de andere kant gaat het dieper de vallei in en komt het terecht in het dertien hectare grote Natuurreservaat.

Aan de linkerkant ligt een landbouwweg beplant met oude knotwilgen. Hij loopt voorbij een boomgaard met hoogstammige kersenbomen en geeft dan uitzicht op de oude hagen die het landgoed afsluiten. Aan de rechterkant worden de ruïnes van de oude hoeve en een gemengde boomgaard met oude perenbomen en een statige hazelaar overwoekerd door de natuur die geleidelijk aan de bovenhand krijgt. De hele vallei was ooit begroeid met boomgaarden. Leefmilieu Brussel tracht die in er te herstellen door oude fruitboomvariëteiten uit onze streken te herplanten. Voorbij de boomgaard strekt zich een zacht glooiende vlakte uit, onderaan de gebouwen en parkeerterreinen van de semi-industriële CityDev-site. Het is een voormalige kouter die werd teruggegeven aan de natuur. Een opmerkelijke U-vormige rij schietwilgen is een van de langste en hoogste in het Brussels Gewest; ze markeert nog steeds de grenzen van een oud weiland waarvan de vierde zijde langs de Vogelenzangstraat ligt. Het pad doorkruist deze vlakte en loopt langs een vijver waaruit een beek ontspringt. Die loopt doorheen het bos en sluit aan bij de lagergelegen Vogelzangbeek. De kleine vijver is voorzien van een ponton vanwaar de fauna en flora in alle seizoenen kan worden geobserveerd: in de lente weerklinkt het gezang van de amfibieën; in de zomer bewonderen we het ballet van de libellen; In de herfst doet de wind aan de ene kant het riet en aan de andere kant de kattenstaarten heen en weer wiegen die onvermoeibaar het water zuiveren; In de winter verraden de rimpelingen in het water de aanwezigheid van enkele vissen. Het pad loopt verder langs de Sint-Janskruidlaan met haar imposante lindebomen en verleent zo toegang tot de woonwijk.

Deze woonwijk werd gebouwd rond de begraafplaats Vogelenzang. Het is een soort van tuinwijk die in de jaren 1950 werd opgetrokken in een stijl die het midden houdt tussen Robbedoes en neocottage. De meeste straten zijn naar bloemen genoemd en sommige straatnaambordjes zijn voorzien van een kleurige geëmailleerde plaat waarop de bloem staat afgebeeld. Aan de linkerkant leidt de Sterremuurlaan naar een uitgestrekte centrale groene ruimte, de Asterhoek. De Sint-Janskruidlaan leidt naar de monumentale ingang van de begraafplaats die met haar achttien hectare groene ruimte en haar interessante grafmonumenten op zichzelf al een bezoek waard is, zowel voor de natuurliefhebber als voor de landschap- of de kunstliefhebber. Recht ertegenover markeert een viervoudige rij kastanjebomen het centrale deel van de Britse-Soldaatlaan. Deze statige bomengroep is opgenomen in de gewestelijke Inventaris van de opmerkelijke bomen. De wandeling gaat verder langs de Sint-Janskruidlaan richting Vogelenzangstraat. Aan de overkant staan oude bakstenen gebouwen waarvan sommige verlaten lijken, maar in feite is dit het oudste deel (1927) van het Sint-Niklaasinstituut, een overblijfsel van het oorspronkelijke jongensinternaat. De huidige schoolgebouwen werden aan de andere kant gebouwd, waaronder een imposant torengebouw uit de jaren 1950 dat toegankelijk is vanaf de Bergensesteenweg. Het gebouw is niet erg interessant, met uitzondering van een merkwaardige toren waar in de zoldergaten al twintig jaar een torenvalkenpaar zijn nest bouwt. Op de muur onder de zolderopening zijn sporen van roofvogeluitwerpselen te zien. De Vogelenzangstraat leidt buiten de bebouwde kom naar het sportcentrum Vogelenzang, een gemeentelijke voorziening die haar sportvelden uitstrekt langs de gehele linkerzijde van de straat. Verderop bevindt zich in een wit, landelijk gebouw met rood pannendak de cafetaria van het complex. Een grote luifel op houten palen doet dienst als overdekt terras, verlengd door een lager gebouw voor de kleedkamers; het geheel doet denken aan de verschillende delen van een boerderij.

Overal om ons heen zien we alleen maar moestuinen, maïsvelden en uitgestrekte weilanden. Dit is het favoriete jachtgebied van de roofvogels. In het voorjaar zijn de weilanden bedekt met een kleurrijk tapijt van veldbloemen. Het uitzicht strekt zich uit over de beide flanken van de Zennevallei die helemaal beneden stroomt. De oostflank is al veel steiler en hoger dan de flank waar de Vogelzang passeert en dat blijft zo tijdens het hele traject door Brussel. Aan weerszijden van de laan vormen de verschillende moestuinen participatieve en collectieve projecten rond biologische en duurzame landbouw. Jonge landbouwers in wording vinden hier hun eerste werkplek om hun leertijd af te ronden in socio-professionele integratieprojecten of collectieve moestuinen. Sommigen daarvan hebben zeer specifieke keuzes gemaakt, bijvoorbeeld iemand die alleen planten voor natuurlijke kruidenthee produceert. De meeste van hen bieden animaties en bezoeken aan hun productieruimten aan. En natuurlijk bieden sommigen hun producten ook te koop aan. Het pad maakt een haakse bocht naar een van de ingangen van het Natuurreservaat (zie verder). Een poort leidt naar het terrein en een bord informeert over de gedragsregels en de belangrijkste dieren die er leven, waaronder de steenuil. Deze ingang leidt naar een plek die op zich al een wandeling waard is. De wandelaar ontdekt er de verschillende biotopen van het Natuurreservaat, alsook verschillende wandelingen. Het pad loopt echter verder naar links, langs een prachtige dreef tussen twee meidoornhagen die enerzijds is versierd met eiken en anderzijds met haagbeuken. Het is de oude toegang naar de hoeve die helemaal aan het einde lag. Rechts staan nog de oude appelbomen van de vroegere boomgaard.

Op basis van de naam zou je hier tevergeefs zoeken naar een spoor van het oude landgoed, maar in feite is hij gewoon de eerste naam van de Vogelzangbeek. De dreef leidt ons rond een grote vijver, een paradijs voor waterhoenen die slechts sporadisch dikkopjes eten en voor verschillende soorten amfibieën. De vijver ligt verscholen in een wirwar van bomen en kreupelhout, maar de stad en haar verkeer zijn wel degelijk aanwezig en de Hof ter Vleestdreef brengt ons tot aan de kantoorgebouwen. Aan de rechterkant, tegenover de parking, ligt een beschermde toegang tot het Natuurreservaat Vogelzangbeek en een pad dat langs een mooie rij berkenbomen loopt. De beek is er. We kunnen ze niet zien, maar wel horen. De wandeling volgt de omheining van het handelsgebouw aan de linkerkant en eindigt op het punt waar de beek het bos verlaat om de Bergensesteenweg over te steken.

Vanaf de ingang van de Mijlenmeershoeve (zie punt 4) duikt de Vogelenzangstraat, die hier een verharde landweg is, naar de bodem van de vallei. Hier ontsluit zich het Natuurreservaat Vogelzangbeek, het centrale beschermde deel van het beschermde landschap. Omdat de Gewestelijke Groene Wandeling sinds kort door het westelijke deel van het Natuurreservaat leidt, heeft Leefmilieu Brussel bepaalde verbeteringen aangebracht zoals de aanleg van het wandelpad en van de doorwaadbare plaats in de vochtige zone die beschikbaar zijn voor de voetgangers. Dit deel, dat onlangs door Leefmilieu Brussel werd ontwikkeld, wordt van het centrale deel van het Natuurreservaat afgesneden door het kruispunt van de Vogelenzangstraat die het Brussels Gewest verlaat om zich in Sint-Pieters-Leeuw bij de Herdeweg te voegen. Op deze plaats werden twee oude hoeves volledig gerenoveerd. Links leidt het verharde pad langs de voormalige gemeentelijke kwekerij, beplant met johannesbroodbomen, kastanjebomen, hazelaars, esdoorns en kersenbomen, naar het Kattekasteel, een oude villa die sinds 1998 beschermd is. In het Natuurreservaat wordt door de beheerders systematisch gemaaid om de Japanse duizendknoop te bestrijden. Het pad loopt door een dicht essenbos bezaaid met brandnetels en braamstruiken. Aan de linkerkant ligt een vijver met riet. De stad laat van zich horen. Aan de Vlaamse kant liggen enkele woonwijken, maar vooral het verkeer op de Bergensesteenweg is hier merkbaar. De auto's rijden vlakbij en de beek loopt onder de weg door aan het eind van een pad beplant met esdoorns en essen.

Aan de andere kant van de steenweg grenst aan de Anderlechtse oever van de beek een vrij dicht bos. De oever in Sint-Pieters-Leeuw is een opeenvolging van opslagplaatsen en achterbouwen. Het hele gebied heeft zijn charme. De wandeling volgt de beek die rustig voortkabbelt onder de takken van hoge bomen die weinig licht doorlaten. Een hele fauna trekt voorbij, onzichtbaar en stil, maar als de wandelaar te dichtbij komt, vlucht alles voor zijn voeten weg met een plots lawaai van gespetter en afgebroken takken. De beek stroomt langs opslagplaatsen als ze onder de Zuunstraat doorgaat. Op dit punt betreedt ze privé-eigendom en kunnen we ze dus niet meer volgen, maar ze stroomt achter de gebouwen van de Oudstrijderstraat, waar ze de grens blijft vormen tussen Anderlecht en Sint-Pieters-Leeuw. Midden op het industrieterrein, iets verderop, komt de Zuunbeek uit haar tunnel om een bebost gebied te doorkruisen. Daar bevindt zich de samenvloeiing met de Vogelzangbeek. Deze tunnel van de Zuunbeek is niet erg lang. Hij loopt enkel onder de Oudstrijderstraat door vanaf het begin van de grote lus in de voorliggende weg. Voor het overige stroomt de beek bijna onafgebroken bovengronds vanaf haar bron in Kester in de huidige gemeente Gooik. Door terug te keren naar de Zuunstraat kunnen we dit onzichtbare gedeelte van de waterloop omzeilen. Leefmilieu Brussel heeft een tussenliggende groene ruimte ontwikkeld tot een participatieve tuinbouwzone en binnenkort zal de Gewestelijke Groene Wandeling het mogelijk maken om de loop van de Zuunbeek te herontdekken tot aan het kanaal dat hier in het Vlaams Gewest langs de Vaartkant-oost loopt. Enkele meters stroomopwaarts, bij het verlaten van de tuinbouwzone, duikt de Zuunbeek weer enkele meters op alvorens zich in de sifon te storten die haar onder het kanaal doorlaat; ze is nog enkele meters zichtbaar op de andere oever voordat ze opnieuw in een tunnel duikt om zich bij de Zenne te voegen. Ook die bevindt zich hier ondergronds, onder de Ring.