De 4 valleien - Wandelingen in Anderlecht : De Zennevallei - 4/4

Na in Drogenbos onder de structuren van de Ring te zijn verdwenen, duikt de Zenne weer op in Anderlecht, vlak onder het kruispunt van de Verwelkomingsstraat en de Internationalelaan die haar enkele tientallen meters lang volgt. Ter hoogte van Internationalelaan 55 steken we de Zenne over. Vanaf de brugleuning gezien, lijkt ze op een rivier van enige betekenis. Ze kabbelt rustig verder en wordt bevolkt door tal van watervogels, amfibieën en wilde flora. Op de rechteroever is het overstort te zien dat het water dat in het waterzuiveringsstation Zuid werd gezuiverd weer in de rivier brengt. De linkeroever werd door Leefmilieu Brussel aangelegd als een landelijke promenade. In het midden van het industrie- en handelsgebied moest zelfs een metalen loopbrug worden gebouwd om toegang te verlenen tot een gebouw dat uitgeeft op het kanaal. Verder stroomafwaarts steekt spoorlijn 50, die Brussel-Zuid verbindt met Gent, de rivier over via een hoge brug van beton en ijzer die opvallend contrasteert met het landelijke en recreatieve aspect van de Gewestelijke Groene Wandeling.

Na de spoorwegbrug lijkt de rivier zich in twee te splitsen. De hoofdarm loopt rechtdoor, de andere is in feite een overstort dat ervoor zorgt dat het overtollige water in het kanaal terechtkomt. De linkeroever van het overstort werd door Leefmilieu Brussel aangelegd en maakt nu wezenlijk deel uit van de Gewestelijke Groene Wandeling. Op de rechteroever liggen kleine moestuintjes. Links, op de nummers 10 en 11 van de Aakaai, staan de twee voormalige sluiswachterswoningen, een interessant art-decogeheel uit 1936. Links van deze twee huizen zien we een statige treurwilg die werd opgenomen in de Inventaris van de opmerkelijke bomen. De sluis van Anderlecht is de eerste in het Brussels Gewest en de tiende sinds Charleroi. De kanaalbedding ligt daar op een hoogte van honderd meter, in Brussel is ze ongeveer dertien meter hoog. De sluis van Anderlecht maakt een hoogteverschil mogelijk van 3,70 meter.

Anderlecht zou zijn ontstaan uit de verbinding van het eiland Aa (van het Keltische woord apa dat water betekent) met de collegiale Sint-Pieter-en-Guidokerk via de Walcourtstraat. Dat was lang voordat het kanaal hen scheidde. Het gehucht werd genoemd naar de adellijke familie van Anderlecht die woonde in het kasteel van Waesbroek, iets meer stroomopwaarts op de huidige plaats van COOVI. Het waren de heren van Aa die de kunstmatige arm van de Zenne, die het huidige eiland vormt, lieten graven om een molen in werking te stellen waar de boeren van de Rinck hun graan konden malen. Anderlecht ontwikkelde zich stroomopwaarts van de rivier. Lange tijd bloeide er de textielindustrie die profiteerde van het feit dat het water hier, vóór het binnenstromen van de stad, minder vervuild was. Meer stroomafwaarts werd het water vervuild door weverijen, ververijen en slachthuizen. De laatste spinnerij van Anderlecht was overigens op het eiland gevestigd. Les Lainières d'Aoust werd in 1829 opgericht door de Brusselse industriëlen Willems en De Keyser. In 1887 werd ze overgenomen door de gebroeders d'Aoust. In 1984 sloten de deuren en gingen meer dan driehonderd arbeidsplaatsen in de wijk verloren. De art-decokantoren, gebouwd door De Ridder in 1935, zijn nog steeds te zien vanaf de nummers 6 en 7 van de Aakaai, aan de rand van het eiland. Op het eiland staan nog verschillende oudere gebouwen, waaronder de oorspronkelijke kantoren van de spinnerij die zijn opgenomen in de Inventaris van het bouwkundig erfgoed. Onder het gebouw, links van de brug, staan nog steeds de kleppen van de waterpomp die op de Zenne was geïnstalleerd. Het is de laatste getuigenis van het gebruik van waterkracht voor de industrie in het Brussels Gewest. De Zenne-arm loopt onder dit gebouw door om het eiland te omzeilen en zich bij de hoofdarm aan te sluiten. Hier werd de eerste weg geasfalteerd in het Brussels Gewest zodat het zware karrenvervoer van de brouwers die zich langs de oevers van de Zenne hadden gevestigd, mogelijk werd. In 2015 heeft Leefmilieu Brussel de oevers van het eiland Aa heraangelegd. Dankzij de sanering en het herstel van het debiet kon de linkerarm weer worden voorzien van zacht glooiende, begroeide oevers en andere zanderige, verticale oevers waar de ijsvogel zijn nest kan bouwen. De resultaten zijn tastbaar: er verschenen weer scholen stekelbaarzen en talrijke watervogels. Langs de oevers liggen ook kleine omheinde moestuintjes die het behoud van deze biodiversiteit bevorderen.

De Bollinckxstraat (genoemd naar een van de overnemers van de spinnerij in 1874) volgt de loop van de kunstmatige arm van de Zenne die haar scheidt van de art-decogebouwen van de spinnerij. Vervolgens steekt ze de hoofdarm over die recht naar het noorden loopt en de oostkant van het eiland vormt. Vlak na de brug over de Zenne zien we een mooi herenhuis in eclectische stijl met enkele art-nouveau-elementen zoals de balustrade van het balkon op de tweede verdieping en de afgeronde kroonlijst van de linkertravee. Verderop ontvouwt zich langs de weg een mooi industrieel gebouw. Het is volledig wit, draagt de invloeden van de pakketbootstijl in zijn modernisme en herbergt vandaag een slagerijgroothandel. Beide zijn opgenomen in de Inventaris van het Brussels bouwkundig erfgoed.

Langs de Industrielaan loopt de Korte Hertstraat. Ze vormt een soort van boog om even verderop weer uit te komen op de laan. In het midden van de boog ligt een parking vanwaar we zien hoe de kunstmatige arm zich weer aansluit bij het hoofdtraject van de Zenne. Ook de stroomafwaartse kant van het eiland Aa is hier dus te bewonderen. Achter de parking van het handelsgebouw stroomt de Zenne. De wandelaar kan er zien hoe de kunstmatige arm zich weer aansluit bij het hoofdtraject. Ook de stroomafwaartse kant van het eiland Aa valt hier te bewonderen. Wandelen langs de rivier zelf is hier niet mogelijk, maar aan de andere kant van het gebouw is de oever zo aangelegd dat hij de Zenne enkele meters volgt. De rivier loopt hier langs het stormbekken van de Paepsemlaan om vervolgens te verdwijnen in een tunnel. Boven de kolk is een groene ruimte aangelegd met merkwaardige arduinen aediculae.

Toch is de Zenne nog niet verdwenen. Ze verschijnt opnieuw aan de andere kant van de Paepsemlaan, in de diagonaal van het kruispunt met de Industrielaan. Hier heeft Leefmilieu Brussel de rechteroever ingericht als promenade langs de Paepsemlaan tot aan het punt waar de Zenne de gemeente verlaat. In het verleden waren dit de oevers van het eiland Sint-Helena dat samen met het Klein Eiland verdween in de jaren 1950, toen de rivier werd rechtgetrokken om het overstromingsprobleem te bestrijden. Om een groene barrière te creëren tussen het wandelgebied en het autoverkeer heeft Leefmilieu Brussel een recreatiepad met houten meubilair en terrassen aangelegd, vergelijkbaar met die in het Vogelzangpark, iets onder de wegbedding van de laan. Aan het eind van deze wandeling kunnen we de rivier oversteken via een oude spoorwegbrug. Vervolgens komen we op een pad langs de linkeroever. Een grote groene ruimte is hier omgevormd tot moestuinen en boomgaarden. De plaats is ronduit landelijk, beschut tegen de drukte die we vermoeden voorbij het grote gebouw in de laan, en is een bezoek meer dan waard. Aan het einde van het pad maakt de Zenne een lus en doorkruist ze de terreinen van de NMBS. We kunnen ze nu niet meer volgen. Vanaf hier vormt ze de grens tussen Anderlecht en de gemeenten Vorst en Sint-Gillis en beperkt ze de percelen van de gebouwen aan de even kant van de Tweestationsstraat. Ze is nog te zien vanaf het uiteinde van enkele parkeerterreinen. De parking bij het benzinestation in de Veeartsenstraat leidt naar de ingang van de tunnel waarin de rivier Brussel-Hoofdstad doorkruist van zuid naar noord, tot aan de gewestelijke verbrandingsoven.