Histoires Agricoles - Bonneville

Opa:v"Kom Lison, we starten onze wandeling voor de kerk van Saint-Firmin. De kerk kan ons iets leren over hoe het dorp ontstond. Hij werd namelijk gebouwd in de 11e eeuw, terwijl Bonneville in de 9e eeuw werd gesticht.” Lison: "200 jaar later dus?" Opa: "Inderdaad. En tot de 20ste eeuw viel Bonneville onder de parochie van Sclayn. Dat betekent dat alle belangrijke religieuze ceremonies en begrafenissen plaatsvonden in Sclayn, en niet in Bonneville. Daarom is het dorp ook niet verder blijven groeien rond de kerk, zoals in de andere dorpen van de Condroz in die tijd. Bonneville is heel lang een klein gehucht gebleven, met een paar huizen en boerderijen die geconcentreerd rond het kasteel stonden dat je daar ziet. Kom, we gaan eens kijken hoe de huizen daarachter eruit zien!”

Lison: "O, we passeren een begraafplaats." Opa: "De begraafplaats is vrij nieuw, aangezien hij pas in het begin van de 20ste eeuw werd aangelegd. Pas toen werd Bonneville een echt dorp. Zoals je ziet zijn veel huizen en andere gebouwen in de straat in die tijd gebouwd." Lison: "Is er sindsdien niets meer veranderd in het dorp?” Opa: "O, jawel hoor! In de tijd van mijn ouders waren er veel bistro's, maar ook huizen waar men drank serveerde in de keuken. Een groot deel van het lokale leven speelde zich af in de cafés. Mensen speelden er een kegelspel en konden er kaarten of gokken. In café 'Le Poli' zat de tafeltennisclub van het dorp en in een ander café kon de duivenvereniging Saint-Firmin terecht. Hier kan je nog het oude café 'Chez Lahaut' herkennen, dat bekendstond om zijn kegelspel. Er kwamen zelfs mensen uit Luik om te spelen!” Lison: "Wat leuk! Waren er enkel bistro's en cafés in Bonneville?” Opa: "Nee, gelukkig voor de inwoners waren er ook veel kruideniers, bakkers, schoenmakers, een slager, een ijsverkoper, een vijftiental boeren en andere ambachtslieden zoals timmermannen, schilders, enzovoort. In de jaren 60 telde het dorp maar liefst dertig cafés, waarvan de helft clandestien, en een twaalftal kruideniers.” Lison: "Amai, wie had dat gedacht. Waren er ook scholen?” Opa: "De school die je hier vandaag op de hoek ziet, was de jongensschool. De meisjesschool stond dichtbij de kerk.”

Lison: "Opa, wat zijn die oude roestige toestellen in de tuin van die boerderij?” Opa: "Dat zijn oude landbouwwerktuigen. Voor de eerste tractoren er kwamen in de jaren 30 tot de maaidorsers van vandaag, werkten boeren nog veel met de hand. Wil je eens in de tuin kijken of je werktuigen kan vinden uit de tijd van mijn grootouders?” Lison: "Ja, ik zal het proberen!” Opa: "Ik geef je een paar tips: Om het land te ploegen en voor het transport gebruikten mijn grootouders ossen of trekpaarden die de karren en ploegen voorttrokken, zoals de dubbele Brabantse ploeg. Zie je hem? Lison: "Ja, dat is hem!” Opa: "De wals werd in de velden gebruikt om de kluiten aarde plat te walsen bij droog weer.” Lison: "Ik zie hem daar staan.” Opa: "Er werden al veel bieten geteeld om suiker te maken en het vee te voederen. Om ervoor te zorgen dat de koeien zich niet zouden verslikken, werden de bieten eerst door de bietensnijder gehaald. Daarna werden ze geplet en gekookt in gietijzeren kuipen tot ze zacht waren. Zie je ze staan?” Lison: "Aha, ik heb de bietensnijder gevonden. De gietijzeren kuip, is dat die grote pot daar?” Opa: "Dat klopt. Goed gedaan!” Lison: "Het was niet gemakkelijk om alles te vinden. Al die werktuigen waren waarschijnlijk moeilijk te gebruiken?” Opa: "Ze waren inderdaad niet gemakkelijk in gebruik. Daarom was het werk ook heel tijdrovend en arbeidsintensief. Veel dorpsbewoners hielpen bij de landbouwwerkzaamheden op de boerderijen in Bonneville. Sommigen werkten er het hele jaar door, terwijl anderen enkel werden gevraagd in drukke periodes, zoals de oogsttijd. En nu gaan we eens de andere kant van de boerderij bekijken. Ik heb nog een laatste raadsel dat je mag oplossen, haha!” Lison: "OK, ik doe mee!” Opa: "De boerderij die bekend staat onder de naam 'La Commanderie' is een van de oudste van Bonneville en werd vermoedelijk gebouwd in de 15e eeuw. Er staat ook ergens een datum op het gebouw, waarschijnlijk werd de boerderij in die tijd gerenoveerd. Kan je hem vinden?” Lison: "Hm, laat me eens kijken... Daar, ik heb hem gevonden! Net boven de deur, 16...” Opa: "Bravo! Ik heb nog een laatste weetje over de boerderij dat je waarschijnlijk wel leuk zal vinden. Als ik me niet vergis, is de boerderij vandaag eigendom van de kleindochter Verlinde. Toen haar grootvader er nog woonde, handelde hij in meel en kolen en er werd gezegd dat hij wel 1000 kippen had!” Lison: "1000?! Zoveel!”

Toen ik klein was, was er in Bonneville een kleine bioscoop die in 1945 was opgericht door pastoor Dubois. Die zat in de zaal Sainte-Éléonore. Er werden 16 mm-films vertoond vanuit een projectiecabine achterin. Elke sessie bestond uit drie delen: eerst het nieuws, daarna een documentaire of een tekenfilm en tot slot de grote film. Dezelfde sessie werd bijna gelijktijdig in Sclayn georganiseerd. Daarom haastte de pastoor zich op zijn motorfiets naar Sclayn om er de net vertoonde filmrollen op te halen en ze snel naar Bonneville te brengen! Soms werd dit ook gedaan door jongens op de fiets. Later maakte priester Gustin de wanden van de zaal geluiddicht met karton en liet hij tribunes met zitplaatsen installeren. Hij had de gewoonte om met een zaklamp tussen de zitplaatsen te wandelen, op zoek naar koppeltjes die aan het kussen waren. Die kregen dan een lange preek en sommigen van hen werden er zelfs uitgegooid! In 1977 werd de bioscoop gesloten, maar we hielden er mooie herinneringen aan over.

Mijn grootvader zei altijd dat er in zijn jeugd geen tijd was om te luieren. Zijn werkdag als landarbeider begon bij zonsopgang en eindigde meestal bij het vallen van de avond. In de zomer werkte men dus op andere uren dan in de winter. In de zomer stond hij om 4.30u op, waarna hij meteen naar de boerderij ging om de paarden te voederen. Die moesten namelijk hun eten kunnen verteren vóór ze op het land begonnen te werken. Daarna molk hij de koeien en ontbeet hij samen met de andere arbeiders en knechten van de boerderij. Hun ontbijt bestond uit brood met reuzel en stroop of kaaswrongel. Tussen 6u en 6.30u vertrokken sommigen met hun werktuigen naar de velden terwijl de anderen aan de slag gingen op de boerderij. Rond 9u at hij iets kleins. Rond de middag kwamen ze terug van het veld. Nadat ze de paarden hadden verzorgd, ging iedereen aan tafel voor de hoofdmaaltijd: soep, aardappelen, worst of spek, groenten en brood. Sommigen deden een dutje en daarna ging iedereen weer aan het werk. Om 15.30u stopte mijn grootvader een paar minuten om iets te eten en daarna ging hij weer aan het werk tot de koeien om 17.30u werden gemolken. Zij die op het land werkten, keerden rond 18u terug en verzorgden dan de paarden. Tussen 18.30u en 19u vertrok hij naar huis en at daar het avondmaal dat zijn moeder had bereid. Hij eindigde de dag met een spel kaarten of dronk een borrel en keuvelde wat na met de mannen thuis. Rond 21u viel hij zonder veel moeite in slaap, wat te begrijpen is na zo'n zware werkdag.

Opa: "Je zal zien, Lison, dat deze wijk ook aantoont hoe een dorp evolueert. Je ziet er allerlei soorten huizen. Oude boerderijen in natuursteen, nieuwe gebouwen in baksteen, vrijstaande villa's uit de jaren 70... Een mix van allerlei stijlen!” Lison: "Ja, er staan heel verschillende huizen hier. Het is heel gevarieerd!” Opa: "Precies! Je kan ook zien dat de architectuur in de loop der jaren is geëvolueerd. Tegenwoordig worden huizen niet meer op dezelfde manier gebouwd als in de tijd van mijn grootouders. Zo wordt geen lokale natuursteen meer gebruikt maar wel baksteen, en de gebouwen zijn niet meer even groot. En nu is het jouw beurt! Toon me eens een huis dat gebouwd is in de tijd van mijn grootouders en een recent huis.” Lison: "Dat is niet moeilijk!”

Opa: "Nu zullen we deze weg inslaan. Hij heet 'Le Sentier Militaire' of 'het militaire pad'. Lison: "Waren er dan soldaten in Bonneville?” Opa: "Ja. Net als de rest van België heeft Bonneville meedere oorlogen meegemaakt. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd hier een observatiepost ingericht door het Duitse leger. De Duitse soldaten bleven niet in Bonneville, maar keerden er wel regelmatig terug. Dat doet me trouwens denken aan het verhaal van Cancane.” Lison: "Wie is Cancane?” Opa: "Adèle Dubois, een vroegere inwoonster van de Rue Viaux. Ze speelde piano, kon heel mooi zingen en sprak verschillende talen. Maar toch was Cancane niet geliefd in het dorp. Ze woonde alleen en onderhield haar huis slecht. De mensen vertrouwden haar niet en waren bang om vlooien te krijgen. Op een dag bedreigde een Duitse officier de inwoners van het dorp. En uiteindelijk was het Cancane die hen redde door in perfect Duits met de officier te onderhandelen.” Lison: "Gelukkig maar dat Cancane er was! Zo zie je maar dat je nooit op het uiterlijk mag afgaan.” Opa: "Absoluut! Kom, we zullen wat voortmaken. We hebben nog een eindje te wandelen.”

Lison: "Opa, is het normaal dat de weg hier stopt?” Opa: "Ja, deze weg is niet over de hele lengte geasfalteerd omdat hij enkel nog door boeren en wandelaars wordt gebruikt. Toch was hij ooit heel belangrijk. Al sinds de Middeleeuwen konden mensen de weg te voet of te paard volgen tot aan Andenne - dat achter ons ligt - ook al ging het toen nog om een aardeweg.” Lison: "En wanneer zijn er dan echte wegen gekomen?” Opa: "In de 18e eeuw begon men verharde wegen aan te leggen. Zo werd het makkelijker om goederen te vervoeren voor de textiel-, keramiek- en glasindustrie die toen in de streek begonnen op te komen. In de 20e eeuw kregen steeds meer mensen een auto en werden de wegen geleidelijk aan geasfalteerd. Maar dat was enkel zo voor de wegen die naar huizen leidden en de dorpen met de steden verbonden.”

Opa: "Van hieruit zie je de achterkant van het kasteel van Bonneville en de bijhorende boerderij. Oorspronkelijk bestond het kasteel waarschijnlijk uit een versterkte stenen toren waaraan later de boerderijgebouwen werden toegevoegd.” Lison: "Waren er ridders in het kasteel?” Opa: "Zeker, maar dat niet alleen. Het kasteel heeft een lange geschiedenis, die teruggaat tot in de Middeleeuwen...” Lison: "Kom op opa, vertel!” Opa: "In 1368 kocht de schildknaap Thibaut Smal de Broesbergh het kasteel en de bijhorende gronden van Godefrin de Bonneville. Het bleef verschillende generaties in de familie Smal en ging daarna over in handen van verschillende eigenaars tot aan het begin van de 17e eeuw. Toen werd het gekocht door de rijke burgemeester van Namen, die Jacques de Zualart heette. Hij werd heer van Sclayn-Bonneville en besloot grote werken te laten uitvoeren om het kasteel te verfraaien met een voorgevel in de stijl van de Maaslandse renaissance. Zijn zoon, Tilmant de Zualart, raakte uiteindelijk al zijn geld kwijt toen hij de werken wou voortzetten. Toen verscheen ridder Jean-Hubert de Tignée op het toneel. Hij werd de nieuwe eigenaar en heer van Bonneville en sindsdien is het kasteel nooit meer verkocht. Vandaag is het nog altijd in handen van een rechtstreekse afstammeling uit de tiende generatie van Jean-Hubert de Tignée, namelijk ridder Baudouin de Theux en zijn echtgenote. De boerderij van het kasteel heet 'Cense de Jandren' en wordt nog altijd gebruikt door boeren die het omliggende land bewerken. In sommige gebouwen staan nog altijd tractoren, maar de meeste zijn een paar jaar geleden gerestaureerd en worden nu gebruikt voor recepties en evenementen.” Lison: "Wauw, wat een cool verhaal!” Opa: "Ja, en dat is nog niet alles! Aan de overkant ligt de boerderij van Dhuy, een van de oudste gebouwen van het dorp. Boven de deur zie je nog altijd een steen met een wapenschild waarop het jaar 1587 staat. Net als de kerken van Sclayn en Seilles behoorde de boerderij eerst toe aan de Duitse abdij van Cornelimunster en daarna aan de graven van Namen uit het geslacht van Dhuy en Flostoy. Toen de boerderij door de heer van Dhuy werd gekocht, kreeg ze haar huidige naam. Daarvoor heette ze 'Cense de l'abbaye'.” Lison: "En waarvoor diende de kleine schuur aan de voorkant?” Opa: "Dat is de tiendenschuur. In de Middeleeuwen moest elke boer een deel van zijn oogst aan de kerk afstaan. Dat deel werd een tiende genoemd. En daarom had elk dorp ook een tiendenschuur om die belasting te kunnen opslaan.”

Opa: "Toen mijn grootouders klein waren, zag je hier enkel velden en weiden.” Lison: "Dan is er veel veranderd!” Opa: "Absoluut. In de jaren 70 groeide het aantal Belgen en veel gezinnen waren op zoek naar grond buiten de stad om een huis te bouwen. Daarom verkochten de boeren beetje bij beetje een deel van hun land aan toekomstige bewoners, omdat ze op die manier meer verdienden dan door het te bewerken. Zo verdween gaandeweg een deel van de boerderijen terwijl het dorp verder bleef uitbreiden.”

Opa: "Zie je al die nieuwe huizen aan je rechterkant, Lison?” Lison: "Ja. Wat is er zo speciaal aan?” Opa: "Tot een paar jaar geleden was de grond waarop ze staan gewoon weideland. In de tijd van mijn grootouders stond er altijd een oud paard dat werd gebruikt om steenkool naar het dorp te vervoeren.” Lison: "Waar kwam die steenkool vandaan?” Opa: "Een deel ervan kwam uit Bonneville! De grond van Bonneville is bijzonder, want er wordt steenkool gewonnen en er is ook een kalksteengroeve, een zandgroeve en een kleiput.” Lison: "Dat zijn veel verschillende dingen.” Opa: "Ja, dat komt niet veel voor. Vandaag bestaan ze niet meer, maar de streek rond Andenne was bekend om zijn kleiputten en zijn mooie fijne kleigrond, die in het Frans 'derle' wordt genoemd. Van de 11e eeuw tot in de jaren 50 werd die klei gebruikt voor aardewerk, porselein, faïence, stoeptegels, bakstenen, cementproducten, pijpleidingen enzovoort. Er waren zo'n honderd afzettingen van derle in de streek rond Andenne, en daarvan lagen er 8 in Bonneville. De mijnwerkers die er werkten werden ook wel 'de mollen van de Condroz' genoemd.” Lison: "Haha, de mollen van de Condroz. Dat is grappig!” Opa: "Een deel van het 'Espace Muséal d'Andenne' gaat over de geschiedenis en de exploitatie van die grond. Als je wil, kunnen we daar op een volgend uitstapje naartoe.” Lison: "Ja, leuk!”