Histoires Agricoles - Hingeon

Opa: "Vandaag wil ik je graag meenemen op een wandeling door het dorp. Lijkt dat je een goed idee, Lison?” Lison: "Ja, leuk!” Opa: "Kom, dan gaan we op stap!” Lison: "Opa, wat is die grote gele boerderij?” Opa: "Dat is de boerderij van Floreffe. Dat is ook de naam van de plaats waar we nu staan én van de abdij van Floreffe waartoe de boerderij behoorde. De boerderij is al oud en werd door de eeuwen heen meermaals verbouwd. Sinds 1975 is het terrein omgebouwd tot een manege.” Lison: "O, wat leuk! Ik ben gek op paarden!” Opa: "Dat komt goed uit, want in Hingeon zie je vaak paarden. Kijk, daar aan de overkant van de weg liggen de begraafplaats en de oude kerk...” Lison: "Een oude kerk? Ik zie helemaal geen kerk bij de begraafplaats.” Opa: "Haha ja, dat is een heel verhaal. Oorspronkelijk stond de kerk hier, in het midden van de begraafplaats, maar in de 19e eeuw raakte hij in verval en werd hij bovendien te klein voor alle inwoners van het dorp. Daarom werd een nieuwe, grotere kerk gebouwd zodat er meer volk naar de mis kon komen. De kerk werd dus verplaatst naar een grotere oppervlakte, maar nog steeds dicht bij de begraafplaats. Kom, laten we eens van dichtbij gaan kijken!”

Opa: "Vroeger heette deze straat 'Rue de l’Eglise' omdat de kerk hier staat. Maar na de Tweede Wereldoorlog kreeg de straat een nieuwe naam, ter ere van de krijgsgevangenen.” Lison: "Was er hier oorlog, in Hingeon?” Opa: "Ja, spijtig genoeg werd Hingeon zwaar getroffen tijdens de twee grote oorlogen van vorige eeuw. Al in de Eerste Wereldoorlog, tussen 1914 en 1918, verloren veel mannen uit het dorp het leven. Het monument voor de gesneuvelden waar we daarnet langskwamen, werd gebouwd ter nagedachtenis aan hen. Dat gebeurde met geld dat was ingezameld tijdens een tombola, maar ook dankzij schenkingen van inwoners. De meeste straatnamen van het dorp werden in 1946 vervangen door namen van inwoners die in die periode zijn overleden, zoals de Rue Bodart en de Rue Darville.” Lison: "Zo zullen we hen nooit vergeten!” Opa: "Ja, het is belangrijk om de herinnering levend te houden.”

Lison: "Misschien moeten we dit pad eens volgen. Het ziet er mysterieus uit.” Opa: "Goed idee! Dan kan ik je meteen ook een verhaal vertellen. Weet je waar de Franse naam 'Hingeon' vandaan komt?” Lison: "Van een oude donjon met een draak?” Opa: "Haha, niet helemaal! Het zit zo: volgens een populaire legende betekent Hingeon in het Frans 'in het riet'. Duizenden jaren geleden was het dorp namelijk grotendeels bedekt met moerassen waar veel riet groeide. Onze voorouders leefden dus letterlijk in het riet. Sommige van die moerassen bestaan tot op vandaag. Je ziet dat er hier woningen zijn gebouwd, terwijl er elders in het dorp veel betere grond was. Waarschijnlijk wou men de goede grond voor de landbouw houden. De landbouw kreeg namelijk voorrang boven het comfort van de inwoners.” Lison: "Kijk opa, daar loopt een beek!” Opa: "Ja, dat is de Ry Bolain. Vroeger heette hij de Haigneaux. Dus eigenlijk zou het dorp daaraan zijn naam te danken hebben en niet aan het riet in de moerassen.”

Opa: "Nu komen we aan in de wijk Saint-Roch. De oorspronkelijke oude huizen die hier stonden waren gebouwd met klei en hadden rieten daken, maar na de Tweede Wereldoorlog zijn ze bijna allemaal verdwenen. Sindsdien zijn er zo'n honderdtal huizen gebouwd, gerestaureerd of uitgebreid. Ze zijn gebouwd met lokale rode baksteen en de meeste daken zijn belegd met dakpannen.” Lison: "Een honderdtal huizen! Zoveel!” Opa: "Ja, er kwamen steeds meer inwoners bij, dus werden de huizen dicht op elkaar gebouwd om ruimte te besparen, zoals je hier ziet.” Lison: "En waren er alleen maar huizen in deze wijk?” Opa: "Nee, hoor. Aan sommige gevels zie je nog altijd dat er vroeger een café zat. Bijvoorbeeld het gebouw op de hoek daar, met op de benedenverdieping grote ramen over de volledige gevel. Aan het begin van de vorige eeuw telde Hingeon bijna 30 cafés! In die tijd wisten de dorpsbewoners hoe ze moesten feesten!” Lison: "Was er veel ambiance?” Opa: "Ja, de mensen maakten plezier met de familie zonder dat ze Hingeon hoefden te verlaten. Op feestdagen werd er op accordeonmuziek gedanst op het plein of in de 'estaminets'. Mijn grootouders genoten van een lokaal biertje, een glaasje 'péket' voor één frank of een hardgekookt ei dat ze aan een van de kraampjes kochten.” Lison: "Maar ze deden waarschijnlijk meer dan alleen maar dansen en drinken?” Opa: "Ja, natuurlijk. Er waren ook andere manieren om plezier te maken. De inwoners konden naar een toneelstuk van de twee lokale theatergroepen gaan of boeken lenen uit de bibliotheek die vroeger in de pastorie zat. Daarnaast had je ook kermissen en de fanfare. En natuurlijk waren er ook voetbalwedstrijden van de groen-witte ploeg die tijdens de Tweede Wereldoorlog werd opgericht.” Lison: "Je grootouders hebben zich geen moment verveeld!”

Mijn grootvader zei altijd dat er in zijn jeugd geen tijd was om te luieren. Zijn werkdag als landarbeider begon bij zonsopgang en eindigde meestal bij het vallen van de avond. In de zomer werkte men dus op andere uren dan in de winter. In de zomer stond hij om 4.30u op, waarna hij meteen naar de boerderij ging om de paarden te voederen. Die moesten namelijk hun eten kunnen verteren vóór ze op het land begonnen te werken. Daarna molk hij de koeien en ontbeet hij samen met de andere arbeiders en knechten van de boerderij. Hun ontbijt bestond uit brood met reuzel en stroop of kaaswrongel. Tussen 6u en 6.30u vertrokken sommigen met hun werktuigen naar de velden terwijl de anderen aan de slag gingen op de boerderij. Rond 9u at hij iets kleins. Rond de middag kwamen ze terug van het veld. Nadat ze de paarden hadden verzorgd, ging iedereen aan tafel voor de hoofdmaaltijd: soep, aardappelen, worst of spek, groenten en brood. Sommigen deden een dutje en daarna ging iedereen weer aan het werk. Om 15.30u stopte mijn grootvader een paar minuten om iets te eten en daarna ging hij weer aan het werk tot de koeien om 17.30u werden gemolken. Zij die op het land werkten, keerden rond 18u terug en verzorgden dan de paarden. Tussen 18.30u en 19u vertrok hij naar huis en at daar het avondmaal dat zijn moeder had bereid. Hij eindigde de dag met een spel kaarten of dronk een borrel en keuvelde wat na met de mannen thuis. Rond 21u viel hij zonder veel moeite in slaap, wat te begrijpen is na zo'n zware werkdag.

Lison: „Is dat de weg die we moeten nemen? Maar dan wandelen we weg van het dorp!” Opa: „Alle velden die je ziet behoren eigenlijk nog tot Hingeon. Toen mijn grootouders klein waren, waren velen dag in dag uit bezig die velden te bewerken. Alles gebeurde toen nog met de hand, met behulp van een paar werktuigen die werden voortgetrokken door trekdieren zoals paarden, ossen en soms zelfs koeien. Al dat werk vergde veel inspanning, er was dus veel vraag naar landarbeiders en boerenknechten. En hoewel de landbouw heel belangrijk was - en dat nog altijd is - om de bevolking te kunnen voeden, werden die mensen het slechtst betaald. Ze hadden een heel hard leven. Zelfs fabrieksarbeiders en ambachtslieden - zoals timmermannen, smeden en schoenmakers - verdienden meer.” Lison: „Maar dat is niet eerlijk.” Opa: „Ja, je hebt gelijk. Daarom lieten sommigen de velden voor wat ze waren om in de fabriek te gaan werken.” Lison: „Dat kan ik begrijpen!” Opa: „En toen iets later de tractor werd uitgevonden, waren er steeds minder mensen nodig omdat alles veel sneller ging met machines. Zo kwamen heel wat landarbeiders zonder werk te zitten en moesten ze ander werk zoeken. Daarom trokken sommigen naar een andere gemeente.” Lison: „En de paarden en koeien? Zaten die dan ook zonder werk?” Opa: „Ja, min of meer. Tegenwoordig worden paarden niet meer gebruikt op het veld. Ze staan in weiden die door boeren worden verhuurd of op een ruiterpiste. En koeien zie je hier niet veel, omdat de landbouw hier vooral is gericht op het kweken van groenten, niet van dieren. Kom, laten we wat verder wandelen, ik zal je tonen wat ik bedoel.”

Lison: "Amai, hier zijn overal velden!” Opa: "Inderdaad! Velden zo ver als je kan kijken. De bodem is hier zeer kleiachtig en nat. In de 19de eeuw begonnen de boeren zelfs 10 tot 15 dagen later op het veld te werken dan in de rest van Haspengouw.” Lison: "Wat werd er gekweekt op die velden?” Opa: "Ze verbouwden hennep om hele sterke lakens van te maken, maar ook koolzaad en boekweit werden afgewisseld in teeltrotatie.” Lison: "Rotatie? Wat betekent dat?” Opa: "Elk gewas werd om beurten geteeld, en nooit twee keer na elkaar op dezelfde plaats.” Lison: "OK, ik begrijp het. En wat gebeurde er daarna?” Opa: "De werktechnieken evolueerden beetje bij beetje en ook de kwaliteit van de grond verbeterde met de jaren. In het begin van de 20ste eeuw waren bieten dé grote favoriet bij de lokale landbouwers omdat de vele suikerfabrieken uit de streek er goed voor betaalden.” Lison: "Zijn bieten nog altijd zo populair?” Opa: "Absoluut, bieten zijn nog altijd de onbetwiste favoriet. Alleen zijn er vandaag veel minder boerderijen, maar de overblijvende boerderijen hebben wel veel meer grond dan vroeger.”

Langs dit hele traject zie je rondomrond gewassen, zo ver het oog reikt. Dankzij oude kaarten weten we dat dit 250 jaar geleden ook al zo was tussen Hingeon en het gehucht Troka (de afgelegen boerderij die je rechts van de weg kan zien). De velden voorbij dat punt zijn er 'nog maar' 150 jaar. Stop aan de betonnen markering met een 'E' erop en kijk eens naar de horizon: Met je rug naar de markering, kijk je in de richting van Hingeon. De kerk staat op de achtergrond en gaat volledig op in de vegetatie achter de huizen op het middenplan, die dateren uit de jaren zestig, toen het dorp begon uit te breiden. Links van die gebouwen zie je de lange bomenrij waar je zonet bent langsgelopen. Als je nu een beetje naar links draait, zie je dat die doorloopt doorheen de velden. Die haag is niet historisch, hij dateert uit de jaren tachtig. Los van het visuele aspect dat het panorama verlevendigt, hebben heggen ook een landbouwfunctie op plateaus. Ze breken namelijk de snelheid van de wind, die vaak sterk en aanhoudend is in grote open vlakten en een negatieve invloed heeft op de groei van granen. Als je verder naar links draait, opent zich op het achterplan het uitzicht op de Maasvallei. De hoogspanningsmasten dalen mee met het dal en klimmen weer naar boven op de rechteroever, waarvan je het hoogste punt kan zien. Bij heel mooi weer kan je de lappendeken van akkers aan de rand van het Condruzisch plateau zien. Nog verder naar links wordt de vegetatie gevarieerder in het middenplan, met uitzicht op de laatste huizen van het gehucht Troka, waar het landbouwplateau van Haspengouw definitief stopt. De grote akkers maken geleidelijk plaats voor een gevarieerder grondgebruik: weiden, habitats, bossen en natuurgebieden. Om het parcours te beëindigen, kan je tussen Troka en Hingeon de aanwezigheid van de E42 afleiden uit de straatlampen die je her en der kan zien tussen de bomen langs de snelweg. En dan keren we terug naar Hingeon. Van hieruit kan je zien dat het dorp in een holte ligt, al heeft de Ri Bolain zich niet zo diep ingegraven als de Maas.

Opa: "En nu, Lison, heb ik een leuk spelletje voor je: in het landschap kan je twee dingen zien die vandaag voor elektriciteit worden gebruikt. Herken je ze?” Lison: "Hmm, laat me even nadenken... Ik heb het! Er staan grote elektriciteitsmasten en daar in de verte staan windmolens.” Opa: "Bravo, dat heb je goed geraden! Met de hoogspanningsleidingen wordt de elektriciteit getransporteerd en de windmolens produceren elektriciteit dankzij de kracht van de wind.” Lison: "Dat was gemakkelijk. Maar waarom vraag je dat?” Opa: "Ik wou er gewoon op wijzen dat we tegenwoordig steeds meer energie nodig hebben om ons te verwarmen, ons huis te verlichten, te koken, apparaten aan te sluiten, enzovoort. Maar in de tijd van mijn grootouders was elektriciteit niet zo sterk aanwezig in de huizen.” Lison: "Had niet iedereen elektriciteit in hun tijd?” Opa: "Nee, niet iedereen. Het is nog geen 100 jaar geleden dat Maurice Lamquet, een elektricien uit Hingeon, de straten en huizen van Hingeon van elektriciteit voorzag. Rond dezelfde tijd, namelijk 1930, begonnen sommige gezinnen een vaste telefoon in huis te nemen. Daarvóór kon je enkel bellen vanuit het café van Arthur Darville.” Lison: "Maar één telefoon voor heel het dorp?! Ik zou het moeilijk gehad hebben in die tijd.” Opa: "Ja, dat denk ik ook...” Lison: "En die grote gebouwen daar in de verte, wat zijn dat?” Opa: "Daar ligt het gehucht Troka, met zijn landbouwschuren. Ze liggen een beetje afgelegen van het dorp. De boerderijen die vandaag nog actief zijn hadden de ruimte om uit te breiden en hun installaties aan de steeds grotere machines aan te passen. En dat komt de dorpsbewoners goed uit, want zo hebben ze geen last van het lawaai van de machines en de mestgeur.” Lison: "Ha ja, de typische geur van het platteland!”

Ach, de oogst! Dat is altijd een enorm drukke periode voor de boeren. Gelukkig krijgen we vandaag hulp van grote machines, maar vóór de mechanisatie was dat natuurlijk niet het geval. In de tijd van mijn grootouders werd alles nog met de hand gedaan. Dat was een echt titanenwerk! 's Morgens vroeg gingen de oogstarbeiders in lange rijen de muur van rijpe tarwe te lijf met hun zeis. Achter hen liepen de vrouwen met hun sikkels, die de aren verzamelden en op de grond legden. Daarna kwamen de binders, die de aren snel samenbonden met een roggestengel. Die bundels of 'tarweschoven' werden vaak per tien rechtop gezet door de vrouwen, soms de grootvader, maar ook de kinderen die op dat moment vrijaf hadden. Die tarweschoven bleven zo ter plaatse staan tot de tarwe volledig droog was. Zo werd vermeden dat de tarwe zou opwarmen in de schuur of onder de molensteen. Bij warm en zonnig weer kon men na een paar dagen de tarwe al vervoeren. Kleine boeren laadden samen met een knecht een vijftigtal van die bundels van tien tarweschoven in een kar, die vervolgens door koeien werd voortgetrokken naar de schuur of de molensteen. Grotere boeren hadden verschillende spannen om dit werk te doen. In die tijd duurde de oogst natuurlijk veel langer. In juli werd de gerst geoogst, gevolgd door rogge en haver. Tarwe was pas als laatste aan de beurt, in augustus. Maar als men een slechte zomer achter de rug had, was het niet ongewoon dat er begin september nog gewassen overbleven die niet waren geoogst.

Opa: "Zo, onze wandeling zit er bijna op.” Lison: "Nu al?!” Opa: "Ja, maar ik wil je nog één iets laten zien.” Hier zijn we in een recentere wijk die dateert uit mijn tijd. De huizen zien er al wat anders uit dan degene die we daarnet zagen: het zijn vrijstaande huizen met 4 gevels, die elk op hun eigen stukje grond staan. Vanaf de jaren 60 groeide de Belgische bevolking en veel gezinnen gingen op zoek naar grond om een huis op te bouwen. De meeste mensen hadden ondertussen een auto om naar hun werk in de stad te rijden, dus gingen ze in dorpen als Hingeon wonen. Het dorp grenst nog maar een jaar of 50 aan een snelweg.” Lison: "Dus daarvoor was geen snelweg?” Opa: "Nee, je had enkel de 'Grand Route' of de grote weg die je daar ziet, tussen Namen en Hannut. Die bestaat al sinds de onafhankelijkheid van België.” Lison: "Dat is dus lang geleden?” Opa: "Ja, dat kan je wel zeggen. Heel lang geleden!” Toen die weg werd aangelegd, werden er nieuwe boerderijen langs gebouwd. Ambachtslieden en winkeliers deden hetzelfde om te profiteren van alle karren met goederen die er langskwamen. Maar de tijd toen mensen hun volledige leven in het dorp doorbrachten en het dus nooit verlieten, onder andere door een gebrek aan vervoer, is nu voorbij. Vandaag nemen we constant de auto. De lokale winkels liggen nu ook langs de grote weg. De winkels die vroeger in het dorpscentrum lagen, zijn verdwenen.” Lison: "Het leven in Hingeon is echt veel veranderd!”